1 Basis op orde: investeer in kennis, kunde en capaciteit

Uw gemeente is een belangrijke schakel in de instandhouding van gebouwde, groene en archeologische monumenten. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor vergunningverlening, toezicht en handhaving van rijks- en gemeentelijke monumenten en vormen het kennis- en informatieloket voor eigenaren van monumenten. Veel gemeenten hebben eigen monumenten in bezit en zien toe op beschermde stads- en dorpsgezichten. De erfgoedformatie moet gebaseerd worden op deze wettelijke taken en op gemeentelijke ambities.

Bevorder de zorgvuldige instandhouding van monumenten door de erfgoedkennis van uw erfgoedambtenaren te vergroten. Kies voor kwaliteit bij de instandhouding van monumenten in gemeentelijk bezit, stimuleer vakmanschap en schakel erkende restauratiebedrijven in. Geef het goede voorbeeld en wees een goede opdrachtgever.

De Omgevingswet biedt uw gemeente de kans om, op basis van een erfgoedvisie, het erfgoed zorgvuldig in te passen in omgevingsvisie en omgevingsplan. Zo kunt u de basis op orde brengen voor uw wettelijke erfgoedtaken: visie op de fysieke leefomgeving inclusief erfgoed, vergunningverlening, toezicht en handhaving, acteren op instandhoudingsplicht bij monumenten, kennis- en informatieloket voor monumenteneigenaren.

De klimaatadaptatie, energietransitie en woningopgave vergen een integrale visie en regie van het bevoegd gezag. De Omgevingswet biedt uw gemeente de ruimte om hierop een visie te ontwikkelen en regie te voeren, waarin u van meet af aan de erfgoedwaarden moet betrekken. Erfgoed biedt ook ruimte via participatie aan betrokkenheid van erfgoedvrijwilligers, bewoners en bedrijven. Ondersteun in uw gemeente right to challenge of right to bid initiatieven, waarbij bewoners zelf het initiatief in handen nemen. Verbindende en kundige erfgoedambtenaren zijn hierbij onmisbaar.

Basis op orde betekent:

Breng de erfgoedformatie in uw gemeente op orde.
Investeer in kennis, kunde en capaciteit van erfgoedambtenaren, werk samen met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, het Restauratiefonds en provinciale erfgoedhuizen. Stimuleer vakmanschap en goed opdrachtgeverschap.
Ontwikkel een erfgoedvisie, omgevingsvisie en omgevingsplan en borg erfgoed daarin.
Sta voor een visie op de erfgoed-inclusieve aanpak van de grote maatschappelijke opgaven van nu en betrek vrijwilligers, bewoners en bedrijven daarbij.

Cursus monumentenzorg voor (erfgoed)ambtenaren

Toelichting, voorbeelden
en instrumenten

Erfgoedformatie op orde
Gemeenten vormen een belangrijk startpunt voor monumenteigenaren die hun monument willen aanpassen. Goed geïnformeerde eigenaren dragen bij aan kwalitatief herstel en behoud van monumenten. Breng de erfgoedformatie in uw gemeente op orde en investeer in goede voorlichting aan monumenteigenaren. Dit gaat niet altijd goed. De afgelopen jaren is door gemeenten fors ingeleverd op kennis, kunde en capaciteit van erfgoedambtenaren. Ook het toezicht van provincies, in plaats van door de Erfgoedinspectie, mag op het erfgoedterrein als onvoldoende worden bestempeld. Twee rapporten maken dit duidelijk:

Erfgoedkennis op orde
Opleidingen van de Erfgoedacademie (www.erfgoed academie.nl/opleidingsaanbod) en het Nationaal Centrum Erfgoedopleidingen
(www.erfgoedopleidingen.nl/nce-opleidingen) verbreden en verdiepen de noodzakelijke erfgoedkennis voor de zorgvuldige uitvoering van wettelijke taken. Zij dragen bij aan de voorbeeldfunctie van gemeenten via de instandhouding van monumenten in gemeentelijk bezit, zoals voormalige raadhuizen, torens bij of op kerken, molens en gebouwde en groene verdedigingswerken.

Het aanbesteden, waarbij kwalitatieve criteria voorrang hebben op financiële criteria, betekent kiezen voor kwaliteit. Door bij het opstellen van plannen en het uitvoeren daarvan ook gebruik te maken van de uitvoeringsrichtlijnen van de Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (www.stichtingerm.nl) en de inzet van het vakmanschap van erkende bedrijven, kunnen gemeenten aan eigenaren van rijks- en gemeentelijke monumenten tonen wat een zorgvuldige instandhouding van monumenten kan betekenen. Ook wordt de instandhouding van het vakmanschap op deze wijze gestimuleerd. Via een goede voorlichting aan eigenaren kunnen gemeenten goed opdrachtgeverschap bevorderen.

Erfgoedvisie, omgevingsvisie en omgevingsplan op orde
Voor het slagen van de Omgevingswet is het van cruciaal belang dat gemeenten een visie ontwikkelen en regie voeren op de ruimtelijke ordening, waaronder erfgoed en cultuurhistorie vallen. Betrek vanaf de initiatieffase de erfgoedwaarden van het gebied – niet pas bij de vergunningverlening – en werk met integrale teams waarin ook erfgoedambtenaren zitten. De Omgevingswet biedt ruimte voor betrokkenheid van inwoners en bedrijven bij de inrichting van de eigen leefomgeving. Erfgoed is een sterk middel voor participatie. Het gaat immers om wat inwoners waardevol vinden, waar ze aan gehecht zijn en welke plekken betekenis hebben.

Integrale visie, regie en participatie op orde
De Nederlandse regering is van plan het Verdrag van Faro te ratificeren, dat een grotere betrokkenheid van bewoners bij de zorg voor erfgoed stimuleert (www.cultureelerfgoed.nl/onderwerpen/erfgoedparticipatie-faro/verdrag-van-faro). Kerken, oude scholen en fabrieken, archeologische en groene monumenten, beeldbepalende panden in dorpen en in het buitengebied zijn bij uitstek locaties waar gemeenschappen zich voor willen inzetten.

Als de ‘basis op orde’ is kunnen gemeenten zich op een verantwoorde manier inzetten op ‘eigen’ ambities.

Voorbeelden en instrumenten: